Elegante en helende berkenbomen

In de tuin van mijn ouderlijk huis staat een berkenboom. Lang, elegant en slank, met frisgroene blaadjes en een fascinerende wit-zwarte schors. Heerlijk om naar te kijken en onder te vertoeven, maar ook een echte genezer en ontgifter. Zeker in de lente, wanneer de sapstroom op gang komt, waar je mee van kan genieten. De berk symboliseert waarheid, een nieuw begin en reiniging. Hij ondersteunt bij allerlei aandoeningen en is een cadeau voor wie in de natuur verblijft.

De Ojibweg, een van de grotere inheemse Amerikaanse volkeren, hebben een legende* over hoe de berk aan zijn ‘brandwonden’ komt, de donkere strepen op zijn witte schors. Waynaboozhoo is een figuur die vaak terugkomt in hun verhalen. Eigenlijk mag je ze enkel in de winter vertellen, wanneer er sneeuw ligt, anders zou er een kikker in je bed verschijnen! Als je een ceder neerhaalt en dan naar het verhaal luistert, ben je veilig. Of dat wordt toch gezegd. Zullen we het er toch maar op wagen?

Het was winter and Waynaboozhoo’s oma vroeg om te helpen. “Waynaboozhoo, omaa bi izhaan!”, zei ze. “Kom hier! Het is koud en we hebben geen vuur voor warmte of om te koken. Ga vuur, ishkodence, zoeken bij Thunderbird in het westen.”

“Oma”, zei hij. “Ik zal de grote ishkodence voor u zoeken.” Hij vermomde zichzelf als een waboos, een klein konijn, en vertrok naar het westen. Toen hij eindelijk bij Thunderbird aankwam vroeg hij: “Alsjeblieft, deel de warmte van je huis. Ik heb het koud en ben verdwaald. Ik zal maar eventjes blijven, want ik moet verder.” Thunderbird ging akkoord en liet Waynaboozhoo in zijn huis. Binnen zag hij het vuur en wachtte tot Thunderbird wegkeek. Toen rolde Waynaboozhoo in het vuur en rende met het vuur op zijn rug naar huis!

Thunderbird vloog achter Waynaboozhoo en gooide bliksemschichten naar hem! Waynaboozhoo werd moe en riep om hulp. “Widoka! Widoka washin! Help me!”, brulde hij. Toen sprak omaaî mitig, de berkenboom: “Kom, verstop je achter mij, broeder. Ik zal je beschermen.” De kleine waboos verschuilde zich achter de boom terwijl Thunderbird bliksems bleef gooien en donderde, zo boos was hij dat Waynaboozhoo zijn vuur gestolen had. The bliksemschichten misten hem elke keer maar raakten omaaî mitig snoeihard. Donkere brandmerken tekenden de witte schors van de boom en zijn nooit meer weggegaan. Zo kwam de berkenboom aan de ‘brandwonden’ op zijn schors.

Toen Waynaboozhoo thuis kwam met het vuur, maakte zijn oma frybread, plat brood gefrituurd in olie.

Berk als geneeskrachtige plant**

Betula Pendula Roth, beter bekend als de ruwe berk en Betula Pubescens Ehrh., de zachte berk, groeien over het algemeen in het noordelijk halfrond en er zijn nog tientallen andere soorten. De elegante boom is een graag geziene gast in mythes en sagen als een symbool van vernieuwing, bron van nieuw leven en eeuwige jeugd, en zuivering voor geest en lichaam. Voor geneeskrachtige doeleinden gebruiken we vooral het blad, best verzameld in mei en juni als het nog lichtgroen is. Maar ook de bast, de knoppen en het bekende zuiverende berkensap (berkenwater) kunnen veel doen. Dat laatste oogst en gebruik je het best in de lente.

Bij orale inname, vooral van het blad maar ook berkenwater, dat je vaak kan kopen, is het diuretische effect erg effectief. Berk is urinedrijvend zonder de nieren te prikkelen en helpt daarom bij vochtophopingen zoals vocht rond de enkels. Daarnaast werkt het ook preventief tegen blaas- en nierbekkenontsteking, ontsteking van urinebuis en nier- en blaasstenen. Kleine steentjes en gruis kunnen soms zelfs helemaal verdwijnen.

De tweede belangrijke eigenschap is het ondersteunen bij jicht, artrose, artritis en andere reumatische aandoeningen. Dat komt door de ontstekingswerende en bloedzuiverende eigenschappen. Berk verwijdert afvalstoffen en toxines, daarom is het zo populair als voorjaarskuur en reinigingskuur om te ontgiften. Om diezelfde reden kan het ook werken bij huidaandoening zoals eczeem, dauwworm, acné en chronische huiduitslag. In mindere mate is berk ook zweetdrijvend en koortswerend. Het bevordert de spijsvertering en ondersteunt een zwakke leverwerking.

Uitwendig kan je berk gebruiken als tonicum voor je haar en hoofdhuid, waar het helpt bij roos, haaruitval en vet haar. Niet geschikt voor blondines! Al weet ik zelf niet waarom, ik geef de waarschuwing toch maar mee. Als je last hebt van zweetvoeten kan je baden in water met berkenschors. Ook voor de huid kan je berk uitwendig gebruiken om de aanmaak van collageen en elastine te bevorderen en zo cellulitis en vroegtijdige veroudering tegen te gaan. Het werkt daar ook ontstekingswerend en de stof betuline is een antioxidans voor de huid.

Je kan berk gebruiken als tinctuur (druppels op basis van alcohol), infuus (zoals kruidenthee maar deze keer laten afkoelen), gedroogd blad of poeder, vers sap van de bladeren, afkooksel van de schors of afgetapt ‘berkenwater’. Dat laatste zit soms zelfs in kant-en-klare drankjes in de natuurwinkel en het heeft een licht zoete smaak.
Gebruik kruidenpreparaten nooit langdurig zonder advies en combineer niet zomaar met medicijnen. Als je vragen hebt of exacte hoeveelheden wil weten dan mag je me altijd contacteren.

Tappen zonder zorgen

Een paar handenvol blaadjes kan een berkenboom wel missen, maar hoe zit het met het populaire berkenwater? Nu de lente eraan komt gaan er weer veel mensen aan het tappen, spijtig genoeg vaak op de verkeerde manier waardoor de boom achterblijft met een pijnlijke wonde die snel geïnfecteerd geraakt. Op termijn kan het er zelfs voor zorgen dat de boom eraan sterft omdat er allerlei ziektes in de opening komen. Hoe je het doet zodat de boom er het minste last van heeft lees je hier. Zorg ervoor dat je het gaatje mooi afsluit met een stuk bast of een stokje. Smeer er zeker geen lijm of andere afsluitende stof op, dan kan de boom de bacteriën die in het gat zitten niet meer naar buiten werken. De gemakkelijke manier? Kopen van een betrouwbare leverancier, in de lokale natuurwinkel. (Of online, maar dat zijn weer meer pakjes!)

Bushcraft berk

Berkenhout is zacht en daarom heel geliefd bij houtbewerkers en bushcrafters, mensen die hun plan trekken in de natuur. Mijn lief is zo’n bushcrafter en razend enthousiast over de mooie berkenboom. Van de afgevallen takken wil hij lepels en figuren maken, potjes, tondels en vuurbogen. De droge, loshangende schors is dan weer ideaal om een vuur mee te starten. Als je een iets groter stuk van de buigzame schors neemt kan je zelfs een waterdichte kom maken en het leent zich tot een ideaal, plooibaar natuurpapier om op te tekenen (of krassen). Het cambium, een onderdeel van de schors, is erg voedzaam en een perfecte aanvulling op een natuurdieet.

Nog eventjes en de bomen hebben hun bladeren terug. De sapstroom komt op gang en stuurt levensenergie door de stam naar de kruin. De berk voelt zich in zijn nopjes en laat zijn lentegroene blaadjes sierlijk waaien in de wind. Als je met respect voor de boom en met mate een beetje sap aftapt of wat blaadjes neemt doe je jezelf een groot plezier. En Betula zal er amper iets van merken.

*Bron:
http://www.uwosh.edu/coehs/cmagproject/ethnomath/legend/legend10.htm
** Bron: Groot handboek geneeskrachtige kruiden, Dr. Geert Verhelst

Tekening: Julie Cooreman aka Junlyah, prinses van de schattige natuurtekeningen en geweldige vriendin. (Instagram)