Even offline

Soms betrap ik mezelf er op dat ik al tien volle minuten door foto’s op Instagram aan het scrollen ben. Tien minuten die gedachteloos voorbij gingen, maar waarin tegelijk tientallen beelden op me afgevuurd werden. Maar de informatie is toch conscious en positief? Wat is er dan mis mee? Eigenlijk niets, maar het komt binnen via een scherm, en schermtijd hebben we al genoeg. De meeste mensen zitten de hele dag door achter een computer… En is het ook nodig om constant nieuwe input te krijgen? Om de weinige lege momenten in te vullen met schermen? Terwijl die momenten misschien voor waardevolle Kairostijd kunnen zorgen? Even offline gaan kan heerlijk zijn, maar je moet er wel bewust voor kiezen.

Op doordeweekse avonden probeer ik vanaf tien uur de computer en de internetconnectie van mijn gsm uit te zetten. Proberen? Dat klinkt alsof het moeilijk is, maar dat is het natuurlijk niet. En toch zijn er soms dagen waarop ik om half elf nog volop een gesprek voer via één of andere communicatie-app, of de verbinding terug aanzet om iets op te zoeken wat ik moet weten. Maar over het algemeen ligt mijn gsm op die uren aan de kant. Ten allerlaatste in de slaapkamer gaat de connectie volledig uit. Extra voordeel? Zonder schermen in bed slaap je veel beter.

Op vakantie is het gemakkelijker. Dan ligt mijn telefoon ergens in een schuif of zit hij onderaan mijn rugzak. Dan zoek ik hem pas ’s avonds en check ik snel of het thuisfront niets heeft laten weten. Liefst zo weinig mogelijk en gewoon via sms, want mijn internet zet ik daar niet graag aan. Ik wil geen berichtjes lezen en in de verte de verplichting voelen om ze te moeten beantwoorden. Ik wil niet weten hoeveel mails er in mijn mailbox zitten. Ik wil geen prachtige foto van een waterval posten. Ik wil niet in contact staan met de buitenwereld. Ik wil daar zijn, daar waar ik op dat moment ben met de mensen die daar ook zijn. De rest kan, om het cru te zeggen, even de pot op.

Facebook en Messenger staan al jaren niet meer op mijn telefoon (privacy-issues gecombineerd met het niet constant bereikbaar willen zijn) en de meldingen van mijn e-mails heb ik afgezet. Ik check sociale media nu wanneer het me uitkomt, niet wanneer het symbooltje op mijn scherm verschijnt. De rust die het uitzetten van meldingen met zich meebrengt kan je pas bevatten als je het zelf doet. Niet meer constant gestoord worden, ononderbroken concentratietijd, geen opgejaagd gevoel omdat je niet meteen geantwoord hebt. Tot voor kort moesten mensen dagen wachten voor ze een reactie kregen op een brief, maar nu krijg je soms al een reminder als je in de namiddag nog niet gereageerd hebt op een mailtje van diezelfde voormiddag. Of een ongerust telefoontje, om te vragen of alles wel oké is? Ik zou het dan soms kunnen uitschreeuwen: ja alles is oké, ik ben alleen even offline!

Ik prijs me gelukkig dat de meeste onder onze vrienden er net hetzelfde over denken. Als we samen zijn liggen de telefoons wel in de buurt, maar bijna niemand geeft er aandacht aan. Vaak merk ik pas op het einde van de avond dat iemand me al heel de tijd probeert te bereiken, maar zo erg is dat niet. Ik bel de dag nadien gewoon terug. Ik kan niet meer tellen hoeveel keer we al tegen elkaar gezegd hebben dat iets echt instaworthy (waardig om op Instagram te staan) is, om dan met een glimlach te beseffen dat niemand zijn of haar telefoon in de buurt heeft. Of geen zin heeft om er mee bezig te zijn. In tegenstelling tot veel leeftijdsgenoten hebben we amper foto’s van onze feestjes, BBQ’s en avondjes in de tuin. En als we die toch hebben, dan zijn ze alleen voor ons. Offline, zonder likes en hartjes.

Als het gaat over interactie dan zijn schermen in principe sowieso taboe. Niets zo irritant als een gesprek voeren en dan zien dat je gesprekspartner zijn of haar gsm bovenhaalt en doet alsof het doodnormaal is. Met de blik wisselend tussen jouw gezicht en het scherm lijkt het in eerste instantie alsof sommige mensen in staat zijn om perfect te multitasken, maar dat is een illusie. De kwaliteit van het gesprek gaat instant achteruit. Iemand die met je praat terwijl hij of zij schermt, kan vaak amper volgen. Hoe hard die persoon ook z’n best doet, de afwezige mmm’s en aaah’s doen niets aan de verbeelding overblijven. Praten tegen de kruin van een hoofd dat naar beneden over een scherm gebogen is: nee danku.

Onderzoek wijst uit dat te veel schermtijd onze hersenen aantast en voor gedragsproblemen kan zorgen. We hebben de illusie dat we sociaal zijn en constant in contact staan, maar toch blijkt de gemiddelde mens eenzamer te zijn dan ooit. In plaats van die gaten op te vullen met echt, waardevol contact, blijven we (stiekem) hopen op likes en een zoveelste berichtje. Elke vind-ik-leuk op Facebook, elk hartje op Instagram, elk berichtje via eender welke app: we krijgen een dopamineshot in onze hersenen en kunnen er (zogezegd) weer even tegen. We krijgen de illusie dat we belangrijk zijn en worden gezien. Artificieel geluk als basis van ons bestaan. Mijlenver verwijderd van de dingen die het leven echt de moeite waard maken.

Uiteraard zie ik ook de voordelen van apps en social media, en maak ik er ook graag gebruik van. Om deze blog te delen bijvoorbeeld, of om nieuwe muziek te leren kennen of een artikel te vinden dat ik zelf niet tegenkwam. Het internet en sociale media zouden middelen moeten zijn, geen doelen of entiteiten op zich. Kan jij nog een boek lezen of een avond in de tuin zitten zonder je telefoon te checken? Of nog uitzonderlijker: een festival of concert bezoeken zonder foto’s te nemen? Wie het boek De Cirkel van Dave Eggers heeft gelezen (de film heb ik niet gezien) herinnert zich misschien dat privacy daar (in de gruwelijk realistische nabije toekomst) een misdaad is. Als het niet gedeeld is op sociale media, dan is het niet gebeurd. Of ben jij diegene die andere mensen hun ervaring ontneemt omdat je de jouwe niet wil delen? *Aaaaaargh*

Maar maken die apps het leven zoveel beter? Zijn mensen gelukkiger dan ooit? Nee, in tegendeel, ons smartphonegebruik zorgt net voor extra druk en verwachtingen. En diegenen waarvan het lijkt alsof ze omringd zijn door duizenden geweldige vrienden, zitten ’s avonds vaak alleen achter hun scherm. The fear of missing out, zat er vroeger soms ook in bij mij. Het absurde idee dat je iets belangrijks zou missen als je al die posts op al die apps níet zou lezen. Alsof jij dan stil zou blijven staan terwijl de rest van de wereld verder draaide. Gelukkig is dat niet het geval. En als ik dat bij mezelf nog niet had opgemerkt, dan wel bij mijn geweldige J., die al meer dan een jaar niet meer op Facebook zit en daar helemaal blij mee is. Hij mist niks, heeft nog steeds evenveel vrienden en wordt nog altijd uitgenodigd op feestjes. En zelf ben ik minder online dan ik me sinds het begin van sociale media kan herinneren. Ik lees minder statussen, maar meer boeken. Ik zie minder foto’s, maar meer vrienden. Ik krijg minder likes, maar meer liefde.

Zet je internetverbinding af en toe eens uit. Laat de sociale media een paar dagen (of meer!) voor wat ze zijn en leef het echte leven. Het is offline dat de interessante dingen gebeuren. Disconnect yourself! 

Foto: op de weide van een boer in het noorden van IJsland, zomer 2017, bijna middernacht. Hier was offline gaan geen optie, maar heerlijke dagelijkse realiteit. Lees het volledige IJsland-verhaal hier.