Vivan Las Mariposas!

Nog nooit had ik van Rafaël Trujillo gehoord, tot ik van een vriendin een boek kreeg dat al lang op mijn lijstje stond: ‘Het korte maar wonderbaarlijke leven van Oscar Wao’ (Junot Díaz). Via Oscar’s leven leerde ik de bikkelharde dictator kennen die de Dominicaanse Republiek dertig verschrikkelijk lange jaren (1930-1961) met ijzeren hand onder de knoet hield. Het was ook in dat boek dat ik voor het eerst las over de zusters Mirabal. Codenaam: las mariposas, de vlinders. Revolutionaire verzetsstrijdsters, op een laffe manier vermoord door de man die geen tegenspraak duldde en het bloed van tienduizenden onschuldige burgers op zijn geweten had.   

De vriendin die me het boek gaf, was net als ik geïntrigeerd door de zusters Mirabal. Afgelopen zomer leende ze me het boek uit dat ze na Oscar Wao had gelezen: ‘In de tijd van de vlinders’ van Julia Alvarez. De schrijfster moest als kind naar de VS vluchten omdat haar vader net als de zussen in het verzet zat, op de voeten gezeten door Trujillo. Het boek is gebaseerd op waargebeurde feiten, maar Alvarez heeft er een mooie portie literaire vrijheid ingebracht om Minerva, Patria en Maria Teresa (Mate) echt tot leven te wekken. Geen onversaagde heldinnen die zonder angst vechten voor de goede zaak, maar echte jonge vrouwen met onzekerheden en twijfels.

Elk hoofdstuk zit je in het hoofd van een andere zuster, inclusief dat van Dédé, de enige zus die niet in het verzet zat en het regime overleefde. Alvarez weet de gevoelens en onderlinge relaties van de zussen heel precies te omschrijven. Ze hadden verschillende karakters waardoor het soms moeilijk liep, maar tegelijk waren ze diep verbonden en was hun lot met elkaar verweven. Die menselijke blik en emoties zorgen ervoor dat je snel van de vlinders begint te houden. Elk met haar talenten en gebreken, maar vooral met hun gevoel voor rechtvaardigheid en vrijheid. Dat ze uiteindelijk vermoord zullen worden, weet je al bij het begin van het boek, maar het zijn hun individuele en gedeelde verhalen die inspireren tot hogere idealen en rechtvaardige doelen.  

In het begin van hun leven leken er geen problemen te zijn, maar van zodra het gezin niet meer blindelings akkoord ging met de dictator, veranderde alles. Rafaël ‘El Jefe’ Trujillo was een notoire vrouwenverslinder en had zijn oog laten vallen op Minerva. De meeste meisjes hadden het gevoel dat ze niet anders konden dan zijn zoveelste liefje worden, maar Minerva Mirabal zei nee, tot grote nijd van de chef. Ze kwam in contact met andere jongeren die genoeg hadden van de dictatuur en stond aan de wieg van het verzet.

Het duurde niet lang voor de twee zussen volgden. Patria eerst nog twijfelachtig vanuit haar godvrezende achtergrond, maar van zodra ze door had dat Trujillo de duivel was, deed ze mee. Maria Teresa was bijna tien jaar jonger dan Minerva, maar ze hoorde de afschuwelijke verhalen over de dictator en het regime en werd al snel een belangrijke speler. Dédé luisterde naar haar man en weigerde deel te nemen. Ze smeekte de meisjes om voorzichtig te zijn, maar zij vonden dat zij de lafaard was omdat ze blindelings haar man én het regime volgde.

© aam.govst.edu

De vlinders trouwden met mannen die Trujillo even hard omver wilden werpen als zijzelf. Voor de buitenwereld leiden ze een normaal gezinsleven, maar tussen de kinderkleding en onder de bomen van de boerderij maakten ze bommen en smeden ze plannen om de dictator te vermoorden. Ze zetten alles op het spel voor vrijheid en werkten in een rechte lijn naar hun doel. Tot ze op een dag allemaal opgepakt werden en de gevangenis ingingen. In barre omstandigheden zaten de vlinders hun tijd uit. Uit principe weigerden ze amnestie, maar een tijdje later regelde de familie toch dat ze toch huisarrest kregen. Hun mannen bleven onder streng regime in de gevangenis, nog steeds even strijdvaardig.

Trujillo had zichzelf het recht toegekend om alles (inclusief land) in bezit te mogen nemen als iemand opgepakt werd door de SIM (militaire intelligentiedienst). Minerva, Patria en Mate trokken terug in huis bij hun moeder en stonden onder streng toezicht. Elke week bezochten ze (met toestemming) hun mannen in La Victoria. Toen die een tijdje later overgeplaatst werden naar een kleinere gevangenis in de bergen, bleven ze nog steeds gaan. Nadien bleek dat die transfer er bewust was gekomen zodat de vrouwen een afgelegen bergweg moesten nemen om hen te bezoeken.

Toen de vlinders op vijfentwintig november 1960 onderweg waren naar huis reden ze in een hinderlaag en werden ze koelbloedig vermoord. Patria was zesendertig, Minerva vierendertig en Mate nog maar vijfentwintig. De SIM probeerde het nog op een ongeval te doen lijken door de jeep van een afgrond naar beneden te duwen, maar het volk wist beter. De zusters Mirabal waren op dat moment al ondergrondse heldinnen die veel steun kregen.

Las mariposas waren prachtige en krachtige vrouwen die een grote rol speelden in het verzet tegen Trujillo. Ze deden waarvan ze wisten dat het juist was, ten koste van hun eigen leven. Tot vandaag zijn de vlinders een belangrijk symbool van de strijd tegen onderdrukking. De VN koos hun sterfdatum, vijfentwintig november, ook als ‘Internationale dag tegen geweld op vrouwen’. De politiek activistes stierven een martelarendood, maar hun verhalen blijven eeuwig inspireren.

Ik kan me moeilijk voorstellen hoe het is om in een dictatuur te leven. Wat doe je als je er in opgroeit en niets anders kent? Braaf ondergaan en zoals de meeste burgers knikken en buigen voor een tiran? Een revolutie starten? In het verzet gaan? Mijn bompa zat als jongen bij het verzet in de buurt van Aalst en bracht berichten rond met zijn fiets. The messenger. Ik ben er apetrots op. In het tv-programma ‘Kinderen van de collaboratie’ merkte een onderzoeker terecht op dat de meeste mensen wel namen van de belangrijkste collaborateurs kennen, maar niet van de oh zo veel belangrijkere verzetsstrijders. Nochtans zijn dat de helden die in de geschiedenisboeken moeten staan en waarvan we de namen moeten onthouden. Vivan las mariposas!

PS: Bedankt aan F om regelmatig boeken aan te raden en uit te lenen die perfect aansluiten bij wat ik graag lees. Het is heerlijk om samen te reasonen over wat we gelezen hebben. Give thanks!

Foto bovenaan: Met dank aan WaldundFeld op Pixabay.