Het Extinction Rebellion handboek: waarom en hoe we de klimaatcrisis NU moeten aanpakken

De felroze cover trok meteen mijn aandacht tussen de massa’s boeken op de boekenbeurs: This is not a drill: an extinction rebellion handbook. Ik hoefde geen twee keer na te denken en nam het mee naar huis. Amper tweehonderd pagina’s, maar het boekje bevat zowat alles wat we moeten weten en nodig hebben om onze wereld leefbaar te houden tijdens en na de onvermijdelijke klimaatverstoring. Bovenal is het een gigantische wake-up call en een dringende oproep tot een hoognodige systeemverandering.

Waarschuwing: deze blog is langer dan gemiddeld, omdat het water ons aan de lippen staat.

Toen het boek in 2019 uitkwam, hadden we volgens schattingen nog twaalf jaar om de desastreuze gevolgen van de klimaatcrisis te beperken. Intussen zijn wetenschappers het erover eens dat die schatting veel te optimistisch is en dat het eerder gaat over anderhalf jaar. Waar er wel consensus over is, is dat hoe langer we wachten, hoe erger we het voor onszelf maken.

Er zijn twee grote delen in This is not a drill (in het Nederlands ‘Nu het nog kan’): de waarheid vertellen en actie ondernemen. Elk hoofdstuk is geschreven door een andere auteur, in navolging van de gedecentraliseerde organisatie die Extinction Rebellion (XR) is. (Er zijn afdelingen over heel de wereld, zeker in de grotere steden. Lees hier meer over de Belgische.) Toch leest het boek heel vlot en is de (terecht) dwingende toon alomtegenwoordig. Dat ligt natuurlijk hoofdzakelijk aan de inhoud: hoe erg het gesteld is met onze planeet en wat we eraan moeten doen om te overleven. Nee, niet om de status quo te behouden, maar gewoon om met z’n allen op een haalbare manier te kunnen overleven en heel misschien, zelfs te floreren.

De waarheid vertellen

Ook al lees en schrijf ik veel over het klimaat, toch was ik (opnieuw) gechoqueerd door de dingen die ik las. Ik werd er boos van om voor de zoveelste keer te beseffen dat de meeste machtshebbers helemaal niet bezig zijn met het enige wat in deze tijd van de geschiedenis belangrijk is. Ze blijven focussen op een wereld en een economie die niet meer zal bestaan als we geen actie ondernemen. Wetenschappers zijn duidelijk: als we nu niet snel en degelijk handelen, krijgen we gegarandeerd catastrofale gevolgen over ons heen.

De eerste hoofdstukken van het boek bevatten een heleboel overdonderden feiten en cijfers. XR eist dat overheden handelen op basis van de onweerlegbare wetenschappelijke bewijzen, in plaats van een eindeloos verlangen naar groei. De organisatie heeft natuurlijk gelijk: wat betekent een florerende economie als de meerderheid niet kan overleven?

“We bevinden ons in de zesde massa uitsterving, gedreven door de eindeloze hebzucht van de 1% en hun blindheid voor de ecologische limieten van de aarde en de grenzen van sociale rechtvaardigheid en mensenrechten.” – Vandana Shiva, de Indiase wetenschapster die aan het front staat van de klimaatbeweging en het redden van de biodiversiteit. Ze schreef het voorwoord van het boek.

Blijven ontkennen heeft geen zin, we moeten ons ermee verbinden. De realiteit is niet mooi, maar het is belangrijk dat we haar laten binnenkomen. Verdriet hoort daarbij, zeggen de rebellen, net als angst. We mogen rouwen om de wereld die we verliezen. Het kan ondraaglijk voelen, maar het is beter om het nu te doen en vooruit te kijken, dan om te ontkennen dat het zal gebeuren en later in een zwart gat te vallen wanneer het zover is.

Climate justice

Rechtvaardigheid is de rode draad doorheen het boek en de werking van XR. De rebellen beseffen dat de meeste mensen in de wereld nu al veel meer gevolgen dragen van de klimaatcrisis en dat ze ons daar al lang voor waarschuwen. Zij die het minste vervuilen, dragen er vaak de zwaarste gevolgen van. Dat is een van de redenen waarom het belangrijk is om ons hele systeem te veranderen, zodat zij die de problemen creëerden het oplossen ervan niet afschuiven op anderen. We focussen ons dus beter op burgers van de VS die gemiddeld 16,4 ton CO2 per persoon uitstoten dan op de bevolking van Niger, waar het gemiddelde op 0,1 ton zit.

Neem bijvoorbeeld de Malediven. Voor hen is de klimaatverstoring niet alleen een milieuprobleem, maar een gevaar voor de nationale veiligheid en al het leven op het eiland. Het hoogste punt van het land is dan ook maar 2,4 meter boven de zeespiegel, terwijl die de komende decennia serieus zal stijgen. In de Himalaya vechten de bewoners dan weer om te overleven op hun boerderijen waar ze al honderden jaren wonen. Het veranderende klimaat laat hen nog maar twee keuzes: migreren, of verhongeren.

“We moeten beseffen dat de erfenis van het kolonialisme, gecombineerd met de huidige vorm van kapitalisme gebaseerd op eeuwige extractieve groei, ons letterlijk aan het vermoorden is.” – klimaatactiviste Farhana Yamin.

Inheemse bevolkingsgroepen leven meestal nog dicht bij de natuur. Toch worden ze al eeuwenlang onderdrukt en vernederd, uitgelachen en aan de kant geschoven. In het boek van XR krijgen ze de prominente plaats die ze verdienen als voorvechters van het klimaat. Ze hebben zo goed als niets te maken met de oorzaken van de klimaatcrisis, maar ze dragen dagelijks de gevolgen. “Voor mensen uit rijke landen en steden, zij die vergeten zijn wat ze te danken hebben aan de natuur, is klimaatverandering vaak iets abstract, maar niet voor ons. Het is een realiteit die van elders komt. We zijn getuigen van de gevolgen zonder impact te kunnen hebben op de oorzaak”, aldus milieuactiviste Hindou Oumarou Ibrahim.

De instorting van het systeem

“De klimaatverandering is nu al te ver, te snel en te hard gegaan. Gepraat over het voorkomen ervan is dus eigenlijk ontkennen wat er echt aan het gebeuren is”, zegt professor Jem Bendell. “In 2007 zeiden ze nog dat de Noordpool misschien ijsvrij zou kunnen zijn tegen 2100, maar real-time metingen geven aan dat het ijs zo snel smelt dat de topklimaatwetenschappers zeggen dat het de komende jaren al ijsvrij zou kunnen worden. Datzelfde jaar toonde data aan dat de zeespiegel steeg met 3,3 millimeter per jaar, terwijl het IPCC tegelijk zei dat de stijging de komende jaren waarschijnlijk 1,94 zou zijn.” Absurd, toch?! Bendell gaat verder: “Toen wetenschappers het niet eens konden worden over hoeveel het smelten van de polen zou bijdragen tot het stijgen van de zeespiegel, lieten ze alle data daarover maar gewoon weg. Dat is zo erg, dat het bijna grappig wordt… Maar eens de Arctische zee geen ijs meer heeft en de donkere oceaan zonlicht begint op te nemen, zal de extra opwarming veel hoger zijn dan twee graden.”

Bendell voorspelt dat de meeste landen de komende tien jaar al een of andere vorm van sociale instorting zullen kennen. Hij heeft gerouwd over het feit dat hij misschien niet oud zal worden, voor zij die dichtbij hem staan en de angst en pijn die ze misschien zullen hebben wanneer voedsel- energie- en sociale systemen in elkaar storten. Maar het meest van al rouwt hij om de jongeren, en de mooiere wereld die ze nooit zullen erven. Het voordeel van dit toekomstbeeld is dat hij meer dan ooit focust op het heden, en meer dan ooit geniet van de kleine dingen in het leven. “Je kan niet ontsnappen van wanhoop,” zegt hij, “maar er is wel een weg door wanhoop: liefde.”

We kunnen blijven verder doen als gewoonlijk, maar ons systeem kan dat niet meer aan. De barsten zijn al lang zichtbaar en worden alleen maar groter nu de gevolgen van de klimaatverstoring steeds sneller en harder op ons afkomen. Het is beter om nu al ons systeem te veranderen, dan te wachten totdat het in elkaar stort. Babylon must fall, zeggen reggaeartiesten. Ze hebben gelijk, maar liever op de geweldloze manier van XR dan met een burgeroorlog.

Praktische tips om actie te voeren

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Sommigen noemen Extinction Rebellion (en hun acties) ‘radicaal’, maar wat betekent dat als het de enige manier is om de wereld te redden? En zijn hun acties dan zo radicaal? Ze zijn altijd geweldloos en gebaseerd op liefde voor de planeet en haar bewoners. De rebellen zetten pleinen, bruggen en straten af, maar zorgen altijd voor eten, volksvergaderingen en entertainment.
“Dat blokkeren staat ook symbool voor de nood aan vertragen, een halt toe te roepen aan de business-as-usual”, zegt de Britse auteur Dougald Hine. “Alleen op die manier kunnen we een echte conversatie voeren over hoe we gaan leven, hoe we onze levens gaan veranderen. Windenergie, zonnepanelen en bomen aanplanten zijn niet genoeg.”

Opvallend is dat de rebellen bewust gearresteerd willen worden tijdens de acties. (Al zijn er ook meer dan genoeg rollen ‘achter de schermen’.) Op die manier dwingen ze de politie (en hun bazen) om keuzes te maken en na te denken over wie ze arresteren en waarom. Het ligt in de lijn van de filosofie van Thoreau: burgerlijke ongehoorzaamheid om wangedrag van de overheid aan te klagen. De schrijver pleitte ook voor een simpeler leven, zonder onnodige tierlantijntjes, en was er van overtuigd dat het meer geluk zou brengen.

“De wetten volgen van een systeem dat wereldwijd dood en verwoesting veroorzaakt, klopt niet altijd meer.” – Legal Team XR

In het handboek van XR staan verschillende verhalen van mensen die bang waren om gearresteerd te worden, maar toch de straat opgingen omdat de toekomst het waard is. Ze werden inderdaad meegenomen en in de cel gestoken, maar wat vooral opviel, zijn de kleine dingen die agenten deden om te tonen dat ze het eens zijn met de rebellen, zoals een vriendelijk woord en het delen van hun eigen eten. Jay Griffiths vertelt dat hij niet meer kan tellen hoeveel agenten tegen hem hebben gezegd dat XR gelijk heeft. Hij geeft ook het volgende advies: “Als je in de cel zit, onthoudt dan dat je er zelf voor kiest om daar te zijn. Dat maakt een wereld van verschil.”

Actie!

Extinction Rebellion kwam niet uit de lucht vallen, maar ontstond vanuit een groep academici die jarenlang werkten aan twee grote vragen: waarom zijn we zo miserabel gefaald om de klimaatverandering te stoppen en hoe gaan we ze stoppen? Traditionele manieren van campagnevoeren bleken niet genoeg te zijn om de nodige verandering op gang te brengen. De CO2-uitstoot steeg in 2018 zelfs nog met 2,7 procent. Daarom gaat het tweede deel van het boek over de manier waarop we NU actie moeten ondernemen, op alle vlakken.

“Als we echt structurele politieke verandering willen, hebben we verstoring nodig, want zonder de economische kost geven de mensen die de wereld besturen er niks om”, zegt Roger Hallam, mede-oprichter van XR. “Traditioneel gebeurt verstoring met geweld, maar dat leidt bijna altijd tot fascisme en autoritarisme. Het alternatief is geweldloos, waarvan uit de geschiedenis blijkt dat het meer kans heeft op succes. We noemen dat het burgerlijk verzetsmodel (civil resistance model).”

Een groot deel van het boek gaat over het effectief opbouwen van een burgerlijk verzetsmodel. Van het starten van een nieuwe groep, het bedenken en uitvoeren van acties (met bijbehorende, inspirerende verhalen) en de rol van kunst en liefde tot mediaplannen, steun voor als je gearresteerd wordt en hoe je een massa mensen van eten en drinken kan voorzien met een minimale kost voor de planeet. De rebellen benadrukken hoe belangrijk het is om de revolutie vredevol, veilig en ononderbroken te houden.

Een nieuw systeem

Zelfs nu de nood zo hoog is, staat klimaat nog steeds niet bovenaan de politieke agenda. “Nochtans is dat het enige waarop ze zouden moeten focussen: de meerderheid van de fossiele brandstoffen in de grond houden als we catastrofale klimaatverandering willen vermijden”, zegt Caroline Lucas, een groene politica. “Gezond verstand en wetenschap worden te vaak opzijgeschoven in het voordeel van kortetermijndenken en voordelen voor de klimaatverwoestende bedrijven.” Het handboek van XR bestaat niet alleen uit bittere realiteit en miserie, maar biedt ook verschillende oplossingen om de instorting van het systeem te verzachten.

Wat moeten we dan doen? Verschillende economen stellen alternatieve, duurzame modellen voor. De bekendste daarvan is Kate Raworth, die spreekt over de redesign challenge of our times: “Vandaag hebben we economieën die moeten groeien, of ze ons nu doen floreren of niet. We hebben een economie nodig die ons doet floreren, of ze nu groeit of niet. In de natuur groeit niets voor eeuwig. Alles wat dat toch probeert te doen, vernietigt uiteindelijk zichzelf of het systeem waarvan het afhankelijk is. In onze eigen lichamen kennen we dat als kanker.”

We hebben nu al alle middelen en technologieën ter beschikking om iedereen een degelijk leven te bieden, maar ze moeten alleen beter verdeeld en ingezet worden. Dat is iets wat Ras Fire me als eerste leerde, en waar ik regelmatig aan denk. “In plaats van eeuwige groei na te streven, kunnen we herdefiniëren wat het betekent om progressief te zijn”, zegt politicus Clive Lewis

Het belang van samenwerken

XR pleit voor een democratie waarin burgers echt aan de macht zijn en de rollen doorschuiven. De grote Braziliaanse stad Porto Alegre heeft al zo’n systeem, waardoor er veel meer middelen naar scholen, gezondheidscentra en hygiëne gaan. Ook in noordoost Syrië kwam er na de val van het Assad-regime een bottom-up democratie, met duidelijke afspraken zodat vrouwen en minderheidsgroepen een gelijkwaardige stem krijgen. Als iedereen deelneemt aan het systeem, is de kans op onrechtvaardigheid veel kleiner.

We kunnen blijven hopen dat we verder kunnen doen zoals nu, maar dan zal de realiteit ons inhalen. Om een leefbare toekomst te creëren, moeten we alles wat we in het westerse luxeleven kennen onder de loep nemen en overhoop halen. We moeten keuzes maken, beslissen waarvoor we onze (schone) energie willen gebruiken en bepalen wat écht essentieel is in het leven. Terugkeren naar de basis en kiezen voor een simpeler bestaan.

“We dromen van bevrijding door AI (Artificial Intelligence), hoewel we nooit hebben geleerd of vergeten zijn dat natuurlijke intelligentie ons universum doet draaien.” – Rowan Williams, Brits parlementslid, dichter en theoloog

Cruciaal daarin is de connectie met de natuur. (lees er meer over in de blog over biofilie). Van daaruit kunnen we als vanouds de natuur kopiëren en eruit leren. In heel dat proces moet rechtvaardigheid centraal blijven staan zodat het nieuwe systeem van iedereen is, niet alleen van diegenen met het meeste geld. We hebben vrouwen, mannen en kinderen nodig, over de grenzen heen, van alle achtergronden, leeftijden en geslachten, als we het samen willen overleven.

Zo, dat was een stevige brok informatie. Je wordt er zeker niet vrolijk van, maar dat kan ook niet als het water ons aan de lippen staat. Ik raad iedereen écht aan om het boek volledig te lezen. Je wordt er boos en verdrietig van, gefrustreerd en verbluft, maar ook hoopvol en geëngageerd: we kunnen wel degelijk kiezen wat we doen met de onderbouwde informatie die we hebben. Ieder op zijn of haar eigen manier.

Respect en liefde voor de rebellen. <3