Boris.

Waar we allemaal al jaren voor vreesden, werd enkele weken geleden bittere werkelijkheid. Op 27 februari moest mijn mama afscheid nemen van haar levensgezel en beste vriend, zijn kinderen van hun papa en ontelbare anderen van hun broer, neef of levenslange vriend. Boris. De beste traditionele drukker van de lage landen, de gepassioneerde verzamelaar en grootste boekengek die ik mocht kennen. Maar ook de man die mijn mama deed lachen, gelukkig maakte en lief had. Ode aan Boris, voor altijd bij ons.

Het is iets meer dan zes jaar geleden dat Boris ons voor het eerst uitnodigde bij hem thuis, aan de rand van de Kalmthoutse Heide. Hij maakte mijn mama toen al enkele maanden gelukkig en wilde ook Jannick en mij beter leren kennen. En wij hem. De rondleiding door zijn heiligdom vergeet ik nooit; zijn indrukwekkende verzameling boeken en de nog imposantere traditionele drukkerij met de grote houten letterbakken, gevuld met loden letters in zoveel types. Het werd het begin van onze relatie, ons diepe respect voor zijn kennis en vakmanschap. Maar we wisten ook dat er een zwaard van Damocles boven zijn hoofd zweefde, eentje van meer dan twintig jaar ziekte en strijd.

Mama had verteld dat ik me verdiepte in planten. Boris loodste ons mee naar een boekenrek en haalde een van de oude, in rood leer gebonden pronkstukken van de onderste plank. Het bleek een herbarium te zijn uit de negentiende eeuw, gevuld met perfect bewaarde, bijna tweehonderd jaar eerder zorgvuldig geplukte bloemen, planten en mossen. Soms wel veertig op een pagina, netjes voorzien van etiketjes waarop in minuscuul handschrift de namen stonden; op andere pagina´s creëerde de auteur een indrukwekkend stilleven, een boeket uit het verleden.

Mijn mond viel open. Boris glimlachte tevreden. Trots dat hij zijn passie kon delen. Sindsdien zagen we elkaar nooit meer zonder dat er een uitzonderlijk boek op tafel verscheen, met de bijbehorende theatrale uitleg van Boris. Tot mijn grote plezier. Een bibliofiel ben ik nooit geweest, maar literatuur speelt ook een grote rol in mijn leven en ik kan alleen maar eindeloos respect hebben voor zijn passie.

En dan hebben we het nog niet over het uitzonderlijke drukwerk dat Boris maakte. Sinds 1989 rolden er bijna driehonderd verschillende boeken van zijn Carbolineum Pers, in alle vormen en maten. Elke letter met de hand gezet, elke pagina met de hand gedrukt, elk boek met de hand ingebonden en afgewerkt met het mooiste marmerpapier of het beste leer. Onvoorstelbaar vind ik dat, hoe hij tijdloze uren in zijn atelier doorbracht, pincet in de hand om de piepkleine letters tot in de perfectie in spiegelbeeld te zetten. Altijd geduldig. Altijd onberispelijk. En anders opnieuw.

Een oude ziel die zijn roeping volgde, tot groot genoegen van bibliofielen der lage landen. Streuvels, Elsschot, Lanoye, Peeters en Grünberg zijn maar enkele van de literaire goden die hij vereeuwigde op zijn pers. Daarnaast onderhield hij diepgaande correspondenties met auteurs, uitgevers en andere boekengekken. Op het scherpst van de snee, net zoals de vele brieven die hij las van anderen die hun leven wijdden aan de literatuur. Al die brieven bundelen zou een mooie aanvulling zijn in de bibliotheek van de kenners. Maar niemand zal ze zo piekfijn en mooi kunnen drukken als Boris.

Wat ben ik dankbaar dat mama en haar man in oktober nog twee weken in Portugal verbleven. Boris was in de wolken en genoot van elke seconde. Hij bezocht alle kloosters in de buurt, kocht maar liefst negentien kilogram zeldzame boeken en at zich bijna ziek in vis, schaaldieren en de zoete lekkernijen die je hier in overvloed vindt. Hij sprak trots uit hoe fantastisch hij het vond dat we onze dromen volgden en leefden. Gevolgd door een avond vol wijsheden en verwijzingen naar literatuur. Ik koester die twee weken voor de rest van mijn leven.

En toen was het zover. Het begin van het einde. Een kleine maand geleden. De artsen stelden de zoveelste diagnose. Maar we wisten meteen dat het deze keer echt niet goed zat. Boris weigerde een slachtoffer te zijn, klaagde nooit en was anderen zo weinig mogelijk tot last. Hij begon als een gek zijn lopende projecten af te ronden, bond nog een tiental boekjes in en leverde andere af in Amsterdam en Antwerpen, om ´s avonds uitgeput in te storten. Terwijl hij nog wachtte op laboratoriumresultaten, namen de woekerende cellen zijn gekoesterde brein over. Tot het niet meer ging. Vierentwintig jaar nadat de arts de eerste keer vertelde dat hij kanker had. Zelf zei Boris dat hij al die jaren in ´bonustijd´ leefde. Ik kan me het niet voorstellen.

Afgelopen week reisde ik voor het eerst sinds ons vertrek (twee jaar geleden) naar België. Dat had ik natuurlijk liever niet of om een andere reden gedaan. Ik snakte ernaar om bij mijn mama te zijn, haar vast te pakken en steun te bieden. Om samen te zijn. Om afscheid te nemen voor de man die zoveel betekende in haar leven, en de laatste jaren ook in het mijne. We hebben dagen op de bank gehangen, thee gedronken, frieten gegeten, gepraat, gehuild en gelachen. Samen liepen we door Boris´ geliefde heide.

De dag van de uitvaart stonden we op onder de blauwste hemel. De inrichting van de ruimte in het rouwcentrum bracht tranen van ontroering. Tientallen planten, bloemen en zelfs bomen uit het bos. Een jonge prunus vol schitterende witte bloesem, de vaas vol takken die we plukten uit de tuin en de schermen gevuld met bosbeelden. Tussenin lagen de snoephosties die Boris altijd uitdeelde bij zijn verjaardag en waar hij zelf zo gek op was. Muziek van Madredeus vulde de ruimte; de cd die nog in de speler zat in zijn atelier. De fado sneed recht in mijn ziel. Boris.

Als we dan toch afscheid moesten nemen, dan was dit de mooiste manier. Omringd door zijn geliefde natuur zorgden broers, kinderen en hartsvrienden voor het mooiste eerbetoon. Het kleine dozijn eloquente sprekers omschreef Boris op zijn best, met een traan en een lach. Vol verwijzingen naar zijn gerenommeerde drukwerk, fantastische collectie en Bourgondische leven. Boris heeft altijd zijn zin gedaan en was uitermate kritisch voor de wereld en zichzelf. Zonder compromissen. Een man naar mijn hart. De bibliofiele vrienden zullen hun grafredes later nog bundelen in een boekje dat een collega mooi zal drukken. Vereeuwigd in een boek. Boris.

Obrigada Boris. Bedankt voor je kennis, wijsheid, vakmanschap, humor, gulheid en liefde. Je krijgt een speciaal plekje op ons landje, met een mooie boom en dito bankje. De Borisplek. Voor een lach, traan of goed boek. Voor altijd.

Foto bovenaan: een fractie van Boris’ collectie